S Ö Z A L T I

euro 2024 |

14 iyun - 14 iyul tarixlərində Almaniyada keçiriləcək futbol bayramı. Bir çoxları Fransa və İngiltərəni favorit hesab edir. Məncə həmişəki kimi İngilislər bacara bilməyəcək. Bəlkə də beynimə loser kimi kodlanıblar bilmirəm. Şəxsən mən turnirin qalibi kimi fransanı görürəm. Çox əjdaha şəkildə gəlirlər. Keçim qrup təxminlərimə:

Burda Macarıstan qrupun sürprizi olacaq. Almaniya maks 2 olacaq. İsveçrə və Şotlandiya isə ən yaxşı 3-cü yer uğrunda mübarizə aparacaq. Qrupun həlledici oyunu elə 1-ci turdakı Macarıstan - İsveçrə matçı olacaq.

Azarkeşi olduğum və son çempion İtaliyanın taleyindən qorxuram. Spaletti bambılısı dünən hücumçu qıtlığında Bolognada əla mövsüm keçirən Orsolinini komandadan çıxartdı. İtaliyada hamı spalettini topa tutur. Zaccagni, çolaq el shaarawy və demək olar ki, bu sezon oynamayan faggiolini saxlayıb, Orsolini və lazionun qapıçısı provedeli kənarda tutub. İspaniya və Xorvatiya, hətta Albaniya da başağrısı olacaq İtaliyaya. Türkiyə ilə 0-0 bitən matçda da ümid vermədilər. Amma bu İtaliyadı. Qrupda 3 heç-heçədən sonra dünya çempionu olmuş komandadı. Bilmək olmaz. Bu qrupa təxmin vermək çox çətindi. Realist olsam hal-hazırki vəziyyətə uyğun olaraq: 1 İspaniya 2 Xorvatiya 3 İtaliya 4 Albaniya.

İngiltərə burdan təmiz çıxar. 2ci yer üçün Danimarka və Serbiya əlləşər və Danimarka yeri qapar.

Ən asan qrupdu bu məncə. Fransa 1, Hollandiya 2, Avstriya 3, bərbad oyun oynayan Polşa 4.

Ən maraqlı qrup. Hamı Belçikanın asanlıqla 1-ci olacağını desə də mənim fikrimcə onların generasiyasının limiti çoxdan bitib. Rumıniya sürpriz edəcək. Ukraniya da ondan geri qalmayacaq. Slovakiya 4-cülüyə məhkumdu.

Gəldik dananın Türkiyə üçün quyruğunun qopduğu yerə. Türkiyə burdan necə çıxırsa çıxsın 8/1-dən o yana getməyəcək. Çünki ya Fransa ya İngiltərə ya da b qrupunda hansısa əjdaha ilə qarşılaşacaq. Ümumiyyətlə Türkiyə elə komandadı ki, oyununu heç cür tuta bilmirsən. Heç vaxt stabil oynamırlar. 0 da çəkə bilərlər. 90+ -da vurulan qollar ilə 1-ci də çıxa bilərlər. Portuqaliya 1-ci olacaq sözsüz. Gürcüstan Mdb-nin hal-hazırda ən yaxşı oynayanıdı. (Russia excluded). Çexiya burda tale həll edən komanda olacaq.
Könlümdən keçən 2008 və 2012-dəki İspaniya kimi İtaliyanın da ardıcıl qalib gəlməsidir. Amma çətin. Real vəziyyət Fransanın çempionluğunu göstərir. Ümid edirəm ki, 2004 və 2016 kimi sıxıcı yox, 2000 və 2008 kimi yaddaqalan turnir olar.

sosioloji marksizm | elm

analitik marksizm ekolu ilə tanınan, sosial siniflər klassifikasiyasında yeni nəzəri paradiqmaları ilə həm sosiologiya sahəsində həm də bütöv olaraq marksizm sahəsində yeni cığırlar açan erik olin wrightın Viskonsin-Medison Universitetində verdiyi dərslərdən biri.

dərsin syllabusu 87 səhifədir -*. bu yay syllabusda paylaşdığı əsas oxumaları bitirməyi planlayıram.

syllabusdakı chapterlər bu şəkildədir:
1) giriş
2) sinfi struktur
3) sinfi təşəkkül
4) dövlət və siyasət nəzəriyyəsi
5) ideologiya və şüur
6) tarix nəzəriyyəsi
7) sosializm və xilas/azadlıq

və üstəlik əsas oxumaların yanında- əgər vaxtınız varsa- əlavə oxuma materialları da var. möhtəşəm syllabusdur.

syllabusun linkini paylaşıram. məncə göz atın və bu sahə haqqında nələrsə oxumaq istəyirsinizsə yararlanın.

link: https://drive.google.com/file/d/1Q64aPnfb1IlezJXjzcwuXMh62U8Silft/view?usp=sharinghttps://drive.google.com/file/d/1Q64aPnfb1IlezJXjzcwuXMh62U8Silft/view?usp=sharing

ufc | idman

Açılışı ultimate fighting championship olan mma təşkilatı. İnsanların niyə bu qədər az maraqlandığına təəsüflənirəm düzü, xususilə də həmcinslərim arasında. Nəticə də, dünyanın ən güclü ya da badass insanının kimi olduğu sualı maraqlıdır və bunun cavabının öyrəniləcəyi ən prestijli təşkilat ufcdir. One championship və bellator kimi təşkilatlar da var, lakin ordakı əksər divizyadakı çempionlar heç ufcnin top 10 una girə bilməz müvafiq çəki divizyasında. Təbii olaraq anlayıram bəzi insanlar şiddət və s. kimi görüntüləri sevmir, həmin insanların baxmamağı normal haldı. Ancaq ölkədə xususilə animeci kütlənin, heç ufc nin nə olduğunu eşitməməyi maraqlanmamağı qəribə gəlir. one punch man, naruto və oxşarı animelərə baxmaqdansa çox daha real olanına baxa bilərsiz. Və bu real xarakterlərdən çox daha yaxşı inspiration ala bilərsiniz. Misal verim döyüşçülərdən,
Alex pereira gec yaşda kick-box a başlıyır. Ən yüksək səviyyə olan glorydə 2 diviziyada çempion olur. 2 dəfə məğlub elədiyi israel adesanya tərəfindən hər hansı bir interviyuda, "mən əfsanə olanda, hər hansısa bir pubda arxamdan boş boş danışacaq , o heç kimdi" tərzi təhqir olunmadan sonra özünə tamam yad olan bir idmana başlıyır. Hansı ki grappling dediyimiz şey 30 dan sonra elə rahat öyrənilən bir şey deyil. Öyrənsən belə heç vaxt vasatın üstü ola bilməyəcəksən, bunun özü də böyük drawback di istenilen döyüşçü üçün. Pereira ufc debutunu edir, və hətta bambılı bambılı danışan adesanyanı knockout edir. Sonra bir yuxarı çəkidə də çempion olur və hal-hazırda planetdə ayaqüstü döyüşdə ən çox qorxulan döyüşçüdür desək düz olar. Və bu insanın bütün bu uğuru, brazilyanın kasıb favellalarından birində, yoxsullaqdan çıxaraq elədiyi də
ayrı bir heyrətamiz haldı.

Çox maraqlı personaj var yəni ufcdə, misal günlərcə qaranlıqda ac sussuz, balaca otaqda günlərcə duran jiri prochazka. Bu xarakter elə bil sırf mistik anime xarakteri sevən insanlar üçün dizayn olunub. Günlərcə meşədə tək qalıb, məşq edir, just insane dude overall. Hərtərəfli döyüşə bilir, ancaq əsasən ayaqüstü döyüşməyə üstünlük verir, və sıfır guard ilə, full hücüm. Alex pereira kimi dünyanın ən təhlükəli kickbox çusunun belə üstünə şığıyır, əli qolu qarınında, ayaqları yediyi low kick lərdən təndimiş, qızarmış(döyüşdən sonra hətta morarmış olacaq) vəziyyətdə.
Son olaraq döyüş deyim maraqlananlar baxsın.
https://youtu.be/dHKRVKnChFI?si=SPdvsxA140sdhjxV

Jiri ilə glover teixeirü nın döyüşü həqiqətən yüksək gərginlikli bir kəmər döyüşü idi, gərginlik dedim yəni daim bir actionın olduğu maraqlı bir döyüş, sıxıcı şəkildə bir roundda 10, 15 jab in atıldığı bir döyüş yox. Düşünürəm ki, bu döyüşə önyarqısız baxan insan mma fanatı ola bilər.
Səhv eləmirəmsə gloverin 8 ci dərəcə bjj qara kəməri var və bu onu idmandakı ən yüksək grappling çi deməyimizə bəs edər. Ancaq mma təkcə grappling deyil.

https://youtu.be/7CAkyfHMhhA?si=dgNlY8GcxY5sm7cn
Rober whittaker , yoel romero

Müasir dövr middleweightdə(83kg) ən yaxşılardan olan cavan Whittakerın 41 yaşlı kafdar romero ilə olan 2- ci döyüşü. Romeroya kafdar dediyimə baxmıyın the dudes is insanely ripped and explosive. Çox gec başladığı idmana səhv eləmirəmsə 35,(köhnə olimpik gürəşçidir) əfsanə olaraq ayrılmışdı ufcdən. Qeyri mümkün bir nailiyyətdi həqiqətən 35 indən sonra təzə idmana başlamaq oyana, 35 indən sonra çempion ola bilmək ya da oxşarı bir nailiyyət göstərmək qeyri mümkün bir haldı. Çünki istər istəməz qocalırsan, əgər heavyweight ya da light heavyweight deyilsənsə. Romero onsuz adi bir insan deyil, hamı kuba da bədəninə qəribə experimentlər olunduğu bilir, ancaq yenə də idmanın özündə doping təşkilatları nəzarət edir, keçə bilibsə fair competition.

https://youtu.be/h9oj6HEdZSI?si=_0lutKRzOWW03d_v
Son olaraq aşağı çəkilərdən daha texniki olan, volkanovski, islam makhachev döyüşü. Volkanovski bu döyüş zamanı məğlubiyyətsiz demək olar, çempion idi 66 kiloda, islam isə xəbibin atasının favorit tələbəsi idi və çempionluğu oliveirdan(xəbibi udacağı deyilirdi, çox yaxşı grapplingi olduğuna görə) almışdı. Çoxlarına görə xəbibdən daha yaxşı olan islam, xususilə ayaqüstü döyüşdə, əksər döyüşlərini 1 dəqiqənin altında bitirən islam üçün çıxa biləcək ən texniki və inatçı rəqiblərdən idi alexander, həmçinin bütün çəki divizyalarını əhatə edən reytinqdə də, pound for pound rankingdə də 1 ci sırada idi. Bu döyüş digərləri qədər, süper maraqlı olmaya bilər, ancaq məğlubedilməz dağıstan grappling məktəbinin qarşısına çıxan ən güclü oponentin döyüşə necə bir əhəmiyyət qazandırdığnı qavraya bilsəz, yüksək diqqətlə baxacağıvıza şübhəm yoxdur. Hərhalda texniki skill olaraq bunun üstünə çıxa biləcək başqa qarşıdurma yoxdur.

Sona da ufc üçün xüsusi tarixi əhəmiyyəti olan bir neçə maraqlı döyüş qoyacam
https://youtu.be/en4hR34Bl8w?si=Xm8rBGOoan4LTDtz
https://youtu.be/l8s2fsfIpUA?si=AFqEA-1VW_NkK6e8
https://youtu.be/JuBBIJ7adjM?si=l2RWjq2ktf83kZKQ

obyekt yönümlü proqramlaşdırma | proqramlama

(OYP) - verilənlərin obyektlər üzərindən formasını dəyişməsi üzərinə qurulmuş proqramlaşdırma methodu. yazılmış funksiyaların təkrər istifadəsinə və daha kompleks məntiqə kömək edir.

// birinci class-da yaradılan obyekt və methodun digərində çağırılıb istifadə edilməsi:
class a {
string name;
public void method_a();
}
// ikinci class-da implementasiyası
class b extends class a {
name = "jhon.doe'':
method("do something");
}

bəzi methodolojiyaları:
enkapsulyasiya (encapsulation),
varislik (inheritance),
polimorfizm (polymorphism),
abstraksiyası (abstraction),
obyektlər arasında informasiya axınının təşkili (sending messages / message sending),
təkrar istifadə oluna bilərlik ( reusability).

java - c - c++ - Python - php
bu linkdə azərbaycanca ətraflı və bəsit izahı da var

perfume genius | musiqi

əsl adı Michael Alden Hadreas olan əsasən indie pop, indie rock və art pop tərzlərində mahnılar bəstəyən amerikalı musiqiçidir. Özünə seçmiş olduğu bu ləqəb isə Perfume The Story of a Murderer filmindən irəli gəlir. 2020-ci ilin diqqət çəkən albumlarından biri Set My Heart on Fire Immediately olsa da onun no shape albumunu daha çox bəyənirəm.

Tanımaq istəyənlər üçün:
(baxma: jason)
(baxma: otherside)
(baxma: die 4 you)
(baxma: slip away)
(bax: queen)
(baxma: without you)

euro 2024 |

sosioloji marksizm | elm

antoni gaudi ★ wiki | incəsənət

barselona dedikdə ağıla gələn memar. memarlıq təhsilini barselonada alan qaudi onu dünyaya şöhrəti gətirən memarlıq tikilələri elə bu şəhərin adı ilə bağlıdır. 1878-ci ildə məzunu olduğu ali texniki memarlıq məktəbinin direktoru Elies Rogent onun barəsində ''Ya bir alim məzun edirik, ya da ki bir axmaq. Bunu zaman göstərəcək". zaman isə onu dahi memar edə bildi. memarın ilk şah əsəri manuel vicens üçün tikdiyi casa vicensdir. ev sonradan muzeyə çevrilmişdir . muzeyi bu ünvandan ziyarət etmək olar . 2005-ci ildən yuneskonun ümumdünya irsinə daxil edilib

(foto:i.imgur.com/HlZrqzk.jpg)

ümumdünya irsinə daxil olan işlərindən biri də palau güell malikanəsidir.

la pedrera və ya casa mila binası. daş ocağı olaraq da bilinən memarlıq əsəri 1984-cü ildən ümumdünya irsə daxil olmuşdur.

başqa heyran olunacaq əsəri isə casa battlodur.

qaudi dedikdə yuxarıdakı tikililərdən əlavə ilk olaraq onu yada salan saqrada familiya kilsəsidir. memarın məzarının da olduğu tikilinin inşasına 1884-cü ildən başlamışdır. . ömrünün qırx ilindən çoxunu bu tikintiyə vermişdir. xristianlığın son böyük məbədi də deyilir. ispaniyada baş verən vətəndaş müharibəsi tikilinin əksər planlarını məhv etmişdir. maraqlısı odur ki kilsənin tam tikintisi hələ bitməmişdir. layihəyə əsasən əlavə iki qüllə də inşa edilib sayının 18-ə çatdırılması planlaşdırılır.


özünü demək olar müqəddəs ailə kilsəsinə həsr edən qaudi öz əsərinə baxmaq üçün arxa-arxaya hərəkətdə olarkən şəhərə yeni çəkilmiş tramvayın altına düşür. qəza onun həlak olması ilə nəticələnir.

ufc | idman

obyekt yönümlü proqramlaşdırma | proqramlama

javascript | proqramlama

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

şah ismayıl xətai ★ wiki | tarix

bəzilərinin şah babam, bəzilərinin baş fitnəçi, bəzilərinin də böyük turançı olaraq gördükləri şəxs. fenomenal hadisədi. şah ismayıl kimi bir adamı necə turançı kimi görmək olar çox maraqlıdı.

əslində şah ismayıl haqda yazılacaq çox şey var. belə bir şəxsi hansısa bir dar pəncərədən qiymətləndirmək düzgün olmazdı. amma hal-hazırda istərdim bir-iki şey yazım bu haqda. inşallah başqa vaxt yenə yazmaq imkanı olar.

əvvəlcə qısaca həyatı haqda.
ismayılın 1 yaşı var. atası heydər bəy şirvanşah-ağqoyunlular ittifaqı tərəfindən öldürülür (şeyx heydərin atası yəni ismayılın babası öldürüləndə də heydərin 1 yaşı vardı). ismayıl istəxr qalasına (şirazda) həbs olunur. anası və özündən böyük 2 qardaşı ilə bərabər. 6 yaşında ağqoyunlu taxtındakı dəyişiklik zamanı ağqoyunlu dayıları tərəfindən azad edilirlər. əvvəlcə təbrizə gətirilirlər. burada ismayılın qardaşı sultan əli ağqoyunlular tərəfindən öldürülür (amma digər qardaşı ibrahim sağ qalır. 18-20 yaşlarında bağdadakı döyüşlərdə iştirak etdiyi bilinir). ağqoyunlu bu ailədən çəkinirdi. çünki ailənin kifayət qədər tərəfdarı vardı. başda qızılbaşlar olmaqla. elə qızılbaş hərəkatı da ağqoyunluya qarşı yönəldi şah ismayılın dövründə. şah bir növ öz dayılarına və babalarına qarşı çıxmış olur.
sultan əlini öldürəndən sonra sıra ismayıla gəlir.
artıq 6 yaşındakı ismayılın babası, atası və böyük qardaşı siyasi mübarizələr nəticəsində öldürülmüş oldu. ümumiyyətlə qızılbaşlar öz liderlərini bir-birinin ardınca itirməsinə baxmayaraq dağılmayan bir hərəkat kimi tarixə düşüb. çünki imam əlidən gələn imamiyyətin səfəvi (qızılbaş) soyundan gələn bir şəxsdə yenidən zühur edəcəyinə inanırdılar (12-ci imam mehdi olaraq). məhz buna görə də istər uşaq 1 yaşında olsun, istər 6 yaşında ona sıx bağlanırlar. həmin şəxsi nəyin bahasına olursa olsun qoruyurdular. bunu müqəddəs bir vəzifə olaraq görürdülər.
sultan əlini öldürəndən sonra ağqoyunlular ismayılı da öldürmək istəyirlər. bu vaxt ərdəbildə ismayılı gündə bir ailə evində gizlədir. axırda da məcbur qalıb ismayılı gilana göndərirlər (ismayılı gilana 4 nəfər gətirir. xülafə bəy ustaclı, hüseyn bəy lələ, məhəmməd bəy ustaclı və piri bəy qacari. hansı ki sonradan ismayıl dövlət qurandan sonra bu şəxslərin mənsub olduğu tayfalara mühüm imtiyazlar verir). burda-gilan hakimi mirzə əlinin yanında ismayıl 7 il qalır. farsca öyrənir. hafiz olur (quranı başdan ayağa əzbər bilənə hafiz deyirlər). hədis öyrənir. xüsusilə də şiəliyi öyrənir və s.
ismayıl 13 yaşına gələndə ağqoyulu taxtının da sallandığını görən qızılbaş böyükləri (bu vaxt ağqoyunlu artıq 2 yerə bölünmüşdü) artıq ismayılın zühur etməli olduğunu düşünürlər.

ismayıl bu yola 7 nəfərlə başlayır. sonra tərəfdarları yavaş-yavaş artmağa başlayır. əvvəlcə anadoluya gəlir. bingöl yaylasına. burda anadolu türkmənlərindən ustaclılar, hələb türkmənləri və s. ismayıla qoşulur. 7 nəfər olur 7 min nəfər. ismayıl hələ də 13 yaşındadı. ilk olaraq ağqoyunlunun birinci qolu əlvənd mirzənin 30 minlik qoşununu məğlub edir. sonra da ikinci qol olan murad mirzəni məğlub edir.
yavaş-yavaş təbrizə yaxınlaşır. burda bir əsas məsələ var. iran şiələri. bu dövrdə iran əhalisinin 65-75 faizi sünnidi. amma şiələrdə var. hansı ki, bu şiələr ismayıla qoşulmurlar. çünki bu hərəkat qızılbaşların öz şeyxlərini şah elan etmək uğrunda apardıqları bir mübarizə idi. ismayıl cənubdakı və mərkəzdəki şiədən olan qulatları da, gilan və mazandarandakı şiələri də qılınc gücünə özünə tabe edir.
ismayıl 1501-ci ildə təbrizdə özünü şah elan edəndən sonra ilk cümə namazında bəyan edir ki, artıq bundan sonra təbriz başda olmaqla bütün iranda şiə azanı oxunacaq, xütbələr 4 rəşidi xəlifənin (əbu bəkr, ömər, osman, əli) adına yox, 12 imamın adına oxunacaq və s. bu vaxt şah ismayılın yanındakılar deyir ki, iranın böyük əksəriyyəti sünnidi. əhali üsyana qalxa bilər, biz bunun qarşısını ala bilmərik və s.
şah ismayıl bu vaxt qılıncını çıxardır deyir ki, mən bu yola baş qoydum.
hətta bu hadisənin miniatürü də var. vaxtilə şah ismayılın babası uzun həsənin tikdirdiyi məsciddə baş tutur bu hadisə. həmin məscid də sünni məscidi idi (uzun həsən də sünni olub. ümumiyyətlə ağqoyunlular sünni olub).
həmin miniatürdə təsvir olunduğuna görə, şah ismayıl xütbəni oxuyan imamın yanında əlində qılınc dayanır və məsciddə hər iki nəfərin yanında əlində qılınc bir qızılbaş döyüşçüsü.

bu hadisələr belə təsvir olunur:
təbrizin işğalında ismayıla yardım etmiş zəkəriyyə keçəci necə bir xəyanət etdiyini başa düşür. təbriz şuubi planları əlində əsir olmuşdu. istədikləri cinayətləri həyata keçirəcəkdilər.
zəkəriyyə keçəci şah ismayıla şiələşdirmə siyasətindən vaz keçməsini təklif etdi. təbriz əhalisi şiə padşah istəməz dedi (12 aləm arayi səfəvi 64. یْفص یاسآ نلاع 64)

ancaq sünniləri təhlükəli yaradılış, quyruqlu məxluqlar sayan şah ismayıl şuubiyyənin ona həvalə etdiyi işi yerinə yetirmək fikrində idi. xalqı "haqq dininə" gətirmək istəyirdi. özünü mütləq haqq hesab etdiyindən təbriz əhalisini də bu haqla tanış etmək fikrində idi. həm də kərbəla şəhidlərinin də intiqamını sünnilərdən almaq fikrində idi. təbriz əhli-sünnə olduğu üçün onlarə hz.hüseynin qatilləri olaraq görürdü. təbriz bir dəlinin əlində əsir olmuşdu. buna görə də təbriz əhlinin dinlərinə qarışmamasını təklif edən adama belə cavab verdi: "məni bu iş üçün göndəriblər. böyük tanrı ve məsum imamlar mənimlədir. mən heç kimdən qorxmuram. xalq söylədiklərimi qəbul etməsə, tanrının yardımı ilə hamısını qılıncdan keçirərəm."(12 aləm arayi səfəvi 64. یْفص یاسآ نلاع 64)

o, uşaqlığına qarışmış olan nifrət və kinlə elə bir hala düşmüşdü ki, tarixi və sosial gerçəklikləri anlamaq istəmirdi, anlaya bilməzdi. bir əmri ilə canını fəda edəcək anadoludan gəlmiş qızılbaşların qeyd-şərtsiz itaətləri onun cəsur davranmasına səbəb olurdu. onun baxışında dünya xeyir-şər, aydınlıq-qaranlıqdan ibarət idi. xeyir və aydınlıq tərəfi şiə və şərlə qaranlıq tərəfi sünni idi və qaranlığın kökünü qazımalı idi. bütün bu cəzaları da təbrizin sünni türkləri ödəməli idi.ismayıl bu dönəmdə elə bir yaşdadır ki, onun ağlını iki amil yönləndirir: 1- uşaq fantaziyaları 2- şuubiyye böyükləri ve bilgiləri. bədrəddindən başlayıb ismayılda iqtidara yüksələn hülulçuluq, yəni ruhun bədəndən bədənə keçməsi görüşü şuubiyyənin əlinə bir fürsət kimi düşmüşdü. ismayılda 12 imamım ruhu mərkəzləşmiş və vəliullah olmuşdu.

qızılbaşların təbrizi işğal etdiyi günün ertəsi cümə günü idi. cüma günü şah ismayıl “cami” məscidinə gəldi. məsciddə olan hər iki sünni arasında bir əli qılınclı qızılbaşın hazır durmasını istədi. şah ismayıl sünni məzhəbinin mənsuh (batil) olduğunu elan etdi. məsciddəki camaatın təəccübdən nəfəsləri tutulmuştu. sonra əbu bəkrə, ömərə, osmana ve aişəyə lənət etməyib səssiz qalanların başlarının dərhal vurulmasını əmr etdi. minbərə çıxaraq oradakı camaata dedi: "sünnilərdən təbərra edin (uzaqlaşın)! ―əbu bəkrə, ömərə və osmana lənət söyləyin!"
orada əllərində qılınc tutan qızılbaşlar―çox lənət, daha çok lənət! deyə bağırdılar. xalq etiraz etdi və ara qarışdı. şah yenidən yüksək səslə―kim bu sözləri söyləməzsə öldürüləcəkdir! dedi (12 aləm arayi səfəvi 64. یْفص یاسآ نلاع 64)

məsciddəki əhali türkçəni gilək ləhcəsi ile danışan və əlində qılınc tutan ismayıl adında bu yad uşağın ―əbu bəkrə, ömərə və osmana lənət söyləyin! bağırtısını yenidən eşitdilər. xalq iki qorxu arasında sıxışıb qalmışdı. bir tərəfdən islam böyüklərinə lənət söyləsələr allahdan qorxurdular, digər tərəfdən də əllərində qılınc tutmuş öldürməyə hazır olan qızılbaşlardan. bir çoxu bu sözləri eşitməmək üçün barmaqları ilə qulaqlarını tutdular. şəhərin islam alimlərindən bir neçəsi məsciddən çıxmaq istədilər. ancaq minbərdə əlində qılınc oturmuş şah bu dəfə daha yüksək səslə―təbərra edin! dedi. heç kim təbərra etmədiyi üçün şah məsciddə olanların hamısının boyunlarının vurulmasını əmr etdi. təbriz məscidi böyük bir qətl yerinə çevrildi. heç kim qızılbaşların əlindən sağ çıxmadı.

bunun üzərinə qızılbaşlar təbrizlilərin mallarına ve namuslarına təcavüz etmək üçün sərbəst buraxıldılar. şəhərin bütün din adamları, müəzzinləri, müəllimləri və namaz qıldıranları həbs olundular. onlardan xəlifələrə lənət söyləmələri istəndi. axirətdən qorxan təbriz türkləri bunu etmədikləri üçün öldürüldülər. evləri yandırıldı, qadınlarına, qızlarına təcavüz edildi. ―azərbaycan sünnilərin murdar və iyrənc varlıqlarından təmizləndi.

bir neçə gün ərzində təbrizdə 20 min insan öldürüldü. şah ismayılın təbrizdə həyata keçirdiyi cinayətə bəşər tarixi şahid olmamışdır. bəlkə şah ismayılı neronla müqayisə etmək mümkündür. (ىایضیًّ َهاًشفس 409 – 310 venesiyalılar səfərnaməsi 310-409.)

şah ismayılın törətdiyi cinayətlərin xəbərləri avropaya qədər çatmışdı. qızılbaşlar ərdəbilin küçələrində gəzir və ―əbu bəkrə, ömərə, osmana lənət! deyə bağırırdılar. hansı evdən səs çıxmırdısa, o evi yandırırdılar. evlərin içində uşaqlar da yanaraq can verirdi. (aləm arayi səfəvi səh.54.)

təbrizdə olmuş venesiyali bir tacir xatirələrində yazır:
təbrizdə olanda anadoludan könüllü olaraq şah ismayılın buyuruğu altına və onun bayrağının altına keçən axınları gördüm. xüsusən də anadoludan, qaramandan axınlar gəlirdi. ismayıl da onlara vəzifə və məqam verirdi. (ىایضیًّ َهاًشفس 423 . venesiyalı səfərnaməsi 413.)

təbii ki, həm osmanlı tarixçilərinin, həm də səyyahların hadisələri şişirtməsi halı ola bilər. çünki osmanlı düşmən idi. düşməni də bu formada təqdim etmək normaldı. misal üçün ərəb tarixçiləri də babəkin səhərdən axşama swinger partiləri təşkil etdiyini yazırlar.

qızılbaşların sayı artdıqca azərbaycan türklərinin qara günü də artırdı. azərbaycana gələn hər qızılbaş sünni öldürüb kərbəlanın intiqamını alırdı. əslində isə intiqam adı altında xalqın mallarına sahiblənirdilər. venesiyalıların dediklərinə görə təbriz, ərdəbil və zəncan kimi azərbaycanın böyük şəhərləri qanlı günlər keçirir, xalq qətlə yetirilir, aclıq və səfalətdən yox olurdu. yerli əhalinin qızları və qadınları fahişəliyə sürüklənirdi. yaraşıqlı sünni oğlanlarla cinsi əlaqəyə girir, onları cinsi istismar edirdilər.

bütün bunlar sünniliyi aşağılamaq üçün idi. bu yolla azərbaycan əhalisi aşağılanmış məzhəblərindən asanlıqla qopa bilərdilər. bir tərəfdən qətl, digər tərəfdən aşağılama. bunların təsiri ilə azərbaycan qaraqoyunlu və bayundurlu türk mədəniyyəti və kimliyindən tamamilə qoparaq iran şüubiyə kimliyinin bir parçası olacaqdı.

iranda xalq arasında inidinin özündə də peder suxte deyə bir söz var. təxminən bizim dilə atasıyanmış kimi tərcümə olunur. təhqiramiz bir sözdü. bu söz şah ismayılın təbrizdə şiəliyi qəbul etməyənləri diri-diri yandırması ilə bağlıdır.
əslində şahın belə bir üsuldan istifadə etməsini başa düşmək olar.
təxminən 80-100 il ərzində iranın böyük əksəriyyəti şiələşdirilir. bağdadda, yəzddə, xorasanda, mərvdə çox ciddi qətliamlar olur. sünni üləma ya osmanlıya ya da özbəklərə sığınır, bəziləri də öldürülür. bu proses iranlıların böyük abbas dedikləri şah ı abbasın dövründə başa çatır.
qılınc müsəlmanı ifadəsi də burdan yaranır.

1500-1501-ci illərə aid olduğu güman edilən qəsidələrdə (çünki bu qəsidələrdə həmin dövrdə baş tutan döyüşlərdəki qələbələrlə bağlılıq var) şah ismayıl qızılbaş dövlətinin de-fakto yaranışını "sahibi zaman vədəsinin" yetişməsi, qızılbaşların və səfəvi evinin öz yağıları mərvanilər (əməviləri nəzərdə tutur) üzərində ulu məhşər divanı qurması adlandırır (irişdi vədəsi sahibi zamanun, ulu divan quruldu, məhşər oldu. olar ki, tabei mərvənilərdür, sürüldü çıxdı dindən əbdər oldı).
"adım şah ismayıl, haqqın səriyəm" misrası ilə başlayan şeirində şirvanşah fərrux yasar üzərində qələbəsinə işarə edərək yazır ki, "atamun qanın aldım yeziddən, yəqin bilgil ki, nəqd heydəriyəm".
təbliği yazılarında bildirir ki, sadəcə şahlığa çıxmamış, "haqqın səri" olmaqla 12 imamdan biri kimi (on iki imamdan mən dəxi biriyəm) zühur etmişdir. bu zühur etməsi ilə də hz.əli ilahilik təlimi, "dövrani-əli" qələbə çalmışdır.
müxtəlif sufilik inanc və görüşlərini özümlü bir qəlibdə birləşdirməyə çalışan xətai anlatmağa çalışırdı ki, allah hz.əlinin timsalında və onun özünün (xətainin) varlığında yeni imam ortaya gətirib. onun taxta çıxması ilə guya mehdi örtüyü üzündən götürüb zühur etmiş, "şahənşah"(şah əli), "dövrani əli" yetişərək yer üzündə haqq və ədaləti bərqərar etmişdir (sultan sərapərdə zühur oldu, çu mehdu faş oldu şahənşah ki, dövrani əlidür).
bütün bunlarla yanaşı öz şəxsiyyətini ilahiləşdirmək üçün o, "rəfiqim ğazilər" adlandırdığı təriqət döyüşçülərinə, bütün orduya (qızılbaş dövlət sistemində təriqət döyüşçüləri bütünlüklə ğazi adlanırdı) və xalqına üz tutub: " allah-allah deyin ğazilər, ğazilər deyin şah mənəm" deyirdi. bu inanc idi və bu inanca qarşı çıxmaq şah ismayılın təbliği yazılarında dinsizlik, kafirlik və düşmənçilikdi.
"əzəldən şah bizim sultanımızdır, pirimiz, mürşidimiz, xanımızdır: xətai der məvali-sirri heydər. şahi həqq bilməyən düşmanımızdır".
belə yazılar dövlətin və təriqət başçısının ruhani nüfuzundan daha çox onun dünyəvi hökmranlığına müqəddəslik donu geyindirməyə yönəlmiş addımlar idi.

çaldıran döyüşü.
çaldırana qədər şah ismayıl bütün döyüşlərində əsgəri baxımdan sayca az olmasına baxmayaraq qalib gəlmişdi. bu vaxta qədər şahın qoşun sayı 10 mindən 40 minə qədər artır. orduda vuruşanlar iran türkmənləri və şərqi anadoludan gələn tükmənlər idi. hansı ki, şah ismayıl çaldırandan qabaq qoşun yığmaq üçün anadoluya xəlifələr göndərir. sultan yavuzun şərqi anadoluda ələvi türkmənlərə qarşı soyqırım törətdiyi iddia edilir. düzdü orda ələvi üsyanlarına qarşı (həm çaldırandan əvvəl, həm də sonra təxminən 16-17 illik bir zaman kəsiyində) qoşun göndərir və təbii ki, qırğınlar olur. amma sayın 40 min olması absurddu. çünki şah ismayıl şərqi anadoluya göndərdiyi adamlar vasitəsilə (başda xəlifə nur əli olmaqla) öz ordusuna cəmi 3 min döyüşçü yığa bilir. hələ söhbət osmanlı dövlətinin təbəəsi olmayan türkmənlərdən gedir.
çaldıranda da bildiyimiz kimi yavuz qalib gəlir və bu döyüş şah ismayıl əfsanəsinin
başa çatması ilə nəticələnir. çünki şahı allahın yer üzündə təcəllisi olaraq görən qızılbaşlar bu döyüşdən sonra bunun əslində belə olmadığını başa düşürlər.

gələk şah ismayılın xanımının osmanlıya əsir düşməsi söhbətinə.
taclı xatın. şah ismayılın xanımıdı (mosullu türkmənlərdəndi). bəzi osmanlı tarixçiləri çaldıran döyüşündən sonra yavuz səlimə əsir düşdüyünü, istanbula gətirildiyini və osmanlı dövlət adamlarından cəfər çələbi ilə evləndirildiyini yazırlar. guya bundan sonra da şah özünü içkiyə verir. üzüntüsündən ölür və s. bunlar tamamilə uydurma söhbətlərdi.

taclı xatın həqiqətən də çaldıran döyüşündə olur. döyüşdən sonra bir günlüyünə yoxa çıxır. amma səhərisi gün xoy yolunda tapılır və şahın sarayına aparılır. ölənə qədər də orda yaşayır. hətta şah ismayıl öləndən sonra təhmasibin əlindən tutub taxta çıxardır (təhmasib o vaxt 10-11 yaşlarında uşaq idi). amma təhmasib onun oğlu deyildi. təhmasibi taxta çıxardır və bundan sonra təhmasibə itaət edəcəksiniz deyir. yəni sarayda nüfuzu olan bir qadın olur. vəqfləri filan var imiş.

bəs osmanlılar belə bir hadisəni nəyə görə uydurublar? bu tarixçiliyə, xüsusən də şərq tarixçiliyinə xas olan tipik bir şeydi. osmalılar şah ismayılın xanımının əllərinə keçməsi ilə öyünür. yəni ki, şah öz arvadını belə qoruya bilməyən biridir. görün kimin arxasınca gedirsiz. filan. bu hadisə heç bir səfəvi qaynağında yoxdu.

uzun sözün qısası, şah ismayıl qızılbaşların ciddi dəstəyinə arxalanaraq türkmən ələviliyindən, sufilikdən və ümumilikdə şiəlikdən sui-istifadə edib dövlət qurmuş şəxsdi. onu turan qurucusu olaraq görmək gülüncdü.

şah ismayılın xarici görünüşünə gələndə. məşhur bir şəkil var. hansı ki, sultan səlim olduğu deyilir. qulağında sırğa olan. böyük ehtimalla o şəkil şah ismayıla aiddi. ümumiyətlə osmanlı sultanlarından fərqli olaraq səfəvi şahları saqqalsız olurdular və əksəriyyəti sırğa taxırdılar. sırğa taxma ənənəsi bütün türkmənlərdə var idi. ağqoyunlular və moğol şahları da daxil olmaqla. babur şah da sırğa taxırdı.

tissot prx | texnologiya